“DOKUZ” kelimesinin ESKİ TURKCEDEKİ söylenişi TOKUZ’dur. (DOK/DOĞ) kökünden türemiştir. Bu kök, doğmak, doğa, dokumak, doymak anlamlarını içerir. Doksan sayısı da bu rakamdan türemiş bir sözcüktür. Kutlu alamet kabul edilen “TUĞ” kelimesi ile bağlantısı önemlidir.
TOKUZ yada TOKKUZ, tarihte en eski yazılı kaynak olarak GÖKTÜRK YAZITLARI’ nda
(MS. 8. yüzyıl) görülmektedir. Harf, tokus, tuğız, tugıs, dokıs, toğuz, tokız gibi de söylenir. TÜRKMENÇE ‘dizgin’, KAZAKÇA ve KIRGIZCA ‘tizgin’, ALTAYCA ’tiskin’ ve YAKUTÇA ‘tösün’ gibi telaffuz biçimleri de mevcuttur. Dokuz sözcüğü “TUGUZ – TOGUZ” kelime dönüşümünün bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
TÜRK yaşayış ve efsanelerinde 9 gün, 9 sene, 9 soy, 9 dallı ağaç, 9 çobanlı sürü, 9 at kurban etmek, 9 evlat sahibi olmak, 9 felek ve göğün 9 kat olması karşımıza çokça çıkan söyleyişlerdir. TABİİ bunlar içinde belki de en önemli motif “9 dallı hayat ağacı”dır. TÜRK -ALTAY söylencesin de dünyayı yaratan KARA HAN, dünyanın tam merkezine 9 dallı çam ağacı dikmiştir.
AYRUCA Türklerde “9, 19, 90, 99, 900” şeklinde bir sıralama önem kazanır. TÜRK ve ALTAY mitolojisinde, halk kültüründe, halk inancında ve şamanizminde 9 kutlu bir rakamdır. Türk kağanlarının 9 adet tuğu bulunurdu. ESKİ TÜRK boylarının kimilerinin adlarında da dokuz sözcüğü geçer. Örn: Tokuz Oğuz (Dokuz Oğuz), Tokuz Ogur (Dokuz Ogur), Tokuz Tatar (Dokuz Tatar) gibi.
OSMANLİ Türklerinde de görülen, verilen armağanın dokuz sayısı ile ölçülmesi geleneği de çok eskilere dayanır. Gezgin MARCO POLO (1254-1324), CENGİZLİ KAGANLIĞI’ nda (1206-1368) büyük hana (Cengiz Han’ın (1162-1227) torunu KUBİLAY HAN (1215-1294) verilen armağanların 9 kat olarak sunulması gerektiğini söyler. Yine DEDEM KORKUT KİTABI’ nda (15. yüzyılın 2. yarısı) geçen “dokuzlama çargap” armağanların en büyüğüdür.
GÖKTÜRK YAZİTLARİN’ nda, KÖL TEGİN ve BİLGE KAĞAN yazıtlarında tespit edilen “TOKUZ ERSİN” (DOKUZ ERSİN) adındaki bir yerden söz edilir. Göktürkler çağında bir kişi kağan olduğun da, bir kalkan (ya da bir keçe) üzerine konup, göğe kaldırılarak 9 kez döndürülürdü.
ALTAY Türklerine göre, yeraltı ve gök 9’ar kattır. Yine Altay Türklerinde, “ÖRÜS SARA” adını taşıyan bahar bayramı 9 mart’ ta kutlanır. İlkbahar âyinine 9 masum kız ile 9 masum erkek katılır. GÖK TANRI KURBANI ile DAĞ KURBANI bayramlarının törenleri de 9 gün sürer. YARATILIŞ DESTANİ’ nda TANRİ, evreni yaratırken bir de 9 dallı bir ağaç yaratır. Sonra Tanrı, her 9 dalın kökünden birer kişi yaratır ve her kişiden birer oymak (toplam 9 kişi, 9 oymak) türer. ALTAYLARA göre insanın iskeletinde; baş , bel , diz, topuk, ayak bileği, omuz, dirsek, avuç ve el bileği olmak üzere toplam 9 ek vardır.
GÜNEY SİBİRYA’ da yaşayan MİNUSİNSK TATARLARİNİN söylediği bir destanda da,
İRLE HAN’ ın evinin önünde bir kara ağaç vardır. Bu ağacın kökünden 9 adet ağaç yükselir.
SAKA (YAKUT) Türklerinin “ER SOGOTOH DESTANI” nda gök, 9 katlıdır; yine bu destanda KARA HAN’ ın 9 kızı vardır. Ayrıca gök ruhları da 9 adettir.
KUZEY ASYA halkı HAKAS TÜRKLERİNİN masallarında altın yeleli, gümüş üzengili, kuyruğu 9 örmeli, 9 kolanlı atlardan söz edilir.
BOŞNAKLAR da, BOSNA İRMAGİ’ nın 99 kaynaktan beslendiği söylenir.
MOGOLLARDA göğün 9 oğlu olduğu kabul edilir. Güneyde 99, tanrı vardır. Ayrıca 19 kutsal ve önemli sayı olarak görülür. Yine Moğollarda ARBAN GURBAN (koruyucu ruh) adı verilen 9 tıp tanrısı vardır. CENGİZ HAN, kağanlığını ilan ettiğinde 9 kollu bayaz bir tuğ dikilmiştir.
DİGER milletlerde de 9 rakamına özel bir kutsallık verildiği görülür.
YUNAN mitolojisinde ‘9 MÜS’ dediğimiz tanrı, sanat tanrıçası olarak nitelendirilirken, yeraltı dünyadaki STYX nehrinin 9 dönemeci vardır ve DELFİ’ de APOLLO onuruna her 9 yılda bir ziyafetler verilir. 9 İlham perisi bir çok düşünüre ve yazara ilham verir. HERODOT’ un eserini onların onuruna 9 kısma ayırdığı söylenir ve bu bağlamda PLOTİN’ in ENNEAD’ larını 9 kitap olarak düşünmek de anlamsız değildir.
KELT ve CERMEN hikaye ve mitlerinde de dokuz sayısı sık sık karşımıza çıkar. KRAL ARTHUR’ un babasının gücünün 9. kısmına sahip olduğuna inanılırdı. 9 şövalye ona bağlılık yemini etmişti, 9 kahyası vardı. Suyun altında nefesini 9 gün ve 9 gece tutabilen ve aynı süre boyunca uykusuz kalabilen bir CERMEN kahramanının öyküsü de ünlüdür. Kahramanın mızrağı diğerlerinin mızrağından 9 katı kadar fazla güçlü olduğuna inanılır. Fareli Köyün Kavalcısı’nın da çocukları flütünün 9. tonuyla büyülediği söylenir. 9 yaşına girinen kendilerin cadılara çevirebildiği iddia edilir.
ÇİN HAN HANEDANLİGİ’ nda 9 temelli bir kozmoloji bir süre kabul görmüştür.
(Örn. Ölüler diyarında, 9 ilkbahar, 9 dünya eyaleti, 9 büyük dağ, gökyüzünün 9 alanı vardır.)
HİNDUİZMDE dokuz, ATES TANRISI AGNİ’ nin ve ateşin sayısıdır. Dokuzun karesi, 81 karenin mandalasını oluşturur ve bu da evreni kuşatır. Ateş sembolüyle olan ilişkisi de ANNE MARİE SCHİMMEL’ in sembole atfettiği içerikle örtüşmektedir. Schimmel’e göre 9 sayısı acı çekme ile bağlantılıdır, zira İsa, günün 9. saati ölmüştür. 9 mükemmelliğe en yakın olan sayıdır.
İSKANDİNAV mitolojisinde 9 DİYAR vardır; ODİN’ in hükmettiği Tanrılar diyarı ‘ÁSGARD’, insanların diyarı ‘MİDGARD’, Vanirlerin diyarı ‘VANAHEİM’, devlerin diyarı ‘JOTUNHEİM’, buz diyarı ‘NİFLHEİM’, ateş diyarı ‘MUSPELHEİM’, elflerin diyarı ‘ALFHEİM’, cücelerin diyarı ‘NİDA VELLİR’ ve ölülerin diyarı ‘HELHEİM’. Yine İSKANDİNAV DESTANI VOLÜSPA’ da kadın kahin şöyle söyler: “9 dünya bilirim, 9 orman tanırım, merkezdeki muazzam ağacın yerin tozunda toprağında”
SON olarak, Türk atasözleri ve deyimleri içinde de dokuz kelimesi geçer:
-“aça dokuz yorgan örtmüşler, yine uyuyamamış.”
-“bir baba dokuz evladı besler, dokuz evlat bir babayı beslemez.”
-“dokuz at bir kazığa bağlanmaz.”
-“doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.”
-“adı çıkmış dokuza, inmez sekize.”
-“dokuz doğurmak.” ve “dokuz yorgan eskitmek.” gibi…
DERLEYEN: SİNAN AÇARTÜRK
KAYNAK: ”TURK KÜLTÜRÜNDE 9”VİKİPEDİ, ”9 RAKAMININ SİRRİrı” MUHENDİSBEYİNLER, “TÜRK MİTOLOJİSİNDE 9 RAKAMI” GUNEYTURKİSTAN, “SAYILAR KELİME KÖKENİ: 9” ETİMOLOJİTURKCE, “NUMAROLOJİDE 9” YARARLİBİLGİ, “İSKANDİNAV MİTOLOJİSİ 9” VİKİPEDİ, “ÇİN MİTOLOJİSİ 9” VİKİPEDİ, “9 SAYISI SEMBOLÜ” ASTROSET, “9 İLE İLGİLİ ATASÖZLERİ ve DEYİMLERİ” nkfu
GÖRSEL: DOKUZ TUĞ
Bizi Seçdiyiniz üçün təşəkkür edirik
