Yas alameti olarak saç kesme İskit, Hun ve devamında Gök Türklerde de bulunuyordu. Dilimizde “Kanlı gözyaşı dökme” olarak giren deyim, yuğ (yas) töreninde, uçmağa varan kişiye olan sevgiyi göstermenin bir yöntemiydi. Sevenleri yüzlerini bıçakla çizerek veya kulaklarına kesik atarak kanatırlar, gözyaşları bu kana karışırdı (1).
Yas adeti olarak saç kesme XIV.yüzyılda Aydınoğulları Türk Beyliğinde devam ediyordu. Destumame-i Enver-i de geçen şu beyite göre Umur Bey, babasına yas tutarken saçını kesmiştir:
Hasta Muhammed beg ölür andan gider
Kesti paşa saçın anda ah eder (2)
Umur Bey, Saruhanoğlu Süleyman Bey’in yas töreninde de saçını kesmiştir:
Açdı baş saç kesdi paşa ağlıyu
Firkat odiyle yüreğin dağlıyu (3)
Türkler arasında çok yaygın olan yas adetlerinden biri ölünün bindiği atın kuyruğunu kesmektir. Eski Oğuzlar, İslam dininin kabulünden çok sonra bile bu geleneği devam ettirdiler. Dede Korkut hikayelerinin kahramanları son vasiyetlerinde şöyle diyorlar: “Akboz atımın kuyruğunu kesiniz … ak çıkarıp kara giyiniz.” Beyrek’in ölümünden sonra “Akboz atın kuyruğunu kestiler. Kırk elli yiğit kara giyip gök sarındılar… sarıkların yere vurdular.”
Kazaklarda yas alameti olarak ölünün bindiği atın kuyruğunu kesme adetine “tullamak (dul yapmak)” denir. Tiyanşan Kırgızları ölünün bindiği atın kuyruğunu kesip mezarın üzerine diktikleri bir sırığa bağlarlar. (4)
Kazak-Kırgız adetine göre düşmanın atının kuyruğunu kesmek büyük hakaret sayıldığı gibi ölümle tehdit etmek telakki edilir.
Eski yaş törenlerine özel olarak davet edilen “Yuğçular” (Ağıtçılar), kopuz çalarlar hatta dans ederlerdi. Bu törenlerde ağt söylemenin yansıması, yüz yırtmak, saç yolmak, başa kül çekmek ve beyaz soyunup siyah giysiler giymek de geleneğin içinde yer alırdı. Bazı yerlerde “ölü aşı” vermek de gelenektir. Divan-ı Lügat-it Türk’de bu akşam “Yuğ Besen” demiştir. Bu uygulama, Uygurlarda “Üzüt Aşı” adıyla bilinen ziyaretin aynısıdır.
Şenol Soydan
18/07/2020-Kocaeli
KAYNAKLAR
1- Prof Dr. Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, 1954 s.404-405
2- Prof.Dr. Mükrimin Halil Yinanç, Desturname-i Enveri, s. 35.
3- Desturname-i Enveri, s. 67.
4- Steven M. Abramson, Oçerki Kukun Kirgizskogo Naroda, s. 52
Bizi Seçdiyiniz üçün təşəkkür edirik
